offline
- tuzor
- Legendarni građanin
- Pridružio: 03 Sep 2007
- Poruke: 4115
- Gde živiš: U Kraljevstvu duha
|
Napisano: 09 Apr 2010 9:12
Na današnji dan 1626.godine u Londonu preminuo je Frensis Bekon, engleski filosof, državnik, pisac, esejista i pravnik. Smatraju ga pretečom empirizma. Glavna dela: Ogledi, Unapređenje nauke, Novi Organon, Nova Atlantida, Eseji ili saveti etički i politički.
Na srpskoj "Vikipediji" (i nekim drugim mestima, tipa "Viki knjige" i "Wikisource") posvećeno je dosta prostora ovom misliocu. Po upotrebi imena "Franja" i karakterističnim delovima zaključujem da se mahom radi o starom prevodu knjige "Istorija filosofije" Vila Djuranta, u kojem je korišćena ta "slovenska" varijanta prevoda imena (ta knjiga je pre izvesnog vremena "odletela" iz moje biblioteke). No, sve i da je tako, za pohvalu je iznošenje obilja podataka o Bekonu (smatram da je bolje navoditi "Bekon" kako je uobičajeno već duže vreme, nego "Bejkon").
    
Citat:Kad je Bejkon navršio trinaest godina, poslali su ga zajedno sa njegovim starijim bratom Antonijem Bekonom u Koledž Sv. Trojice u Kembridž. Tu je proboravio tri godine kao marljiv student. Koledž je ostavio s jakom antipatijom prema njegovim udžbenicima i metodama, s utvrđenim neprijateljstvom prema kultu Aristotela, i rešio je da filozofiju svrati na plodniji put, i da je iz sholastičkog raspravljanja okrene na osvetljavanje- i umnožavanje ljudskih dobara. Mada je još bio šesnaestogodišnji mladić, ponuđen mu je položaj u pratnji engleskoga ambasadora u Francuskoj; i posle brižljivog ispitivanja svih za i protiv, on ga je prihvatio. U uvodu u Tumačenje prirode, govori on o toj sudbinski teškoj odluci koja ga je od filozofije odvela u politiku. To je mesto koje se ne može mimoići:
» Ali, moje poreklo, moje vaspitanje i obrazovanje nisu me upućivali na filozofiju nego na politiku; ja sam od detinjstva bio, tako reći, natopljen politikom. I kao što se to često dešava mladim ljudima, moj duh su ponekad potresala tuđa mišljenja. Verovao sam i da moja dužnost prema otadžbini ima na me specijalna prava kojih ne bi imala u drugim životnim dužnostima. Naposletku, s obzirom na moje planove, u meni se razvila nada da bih za svoje radove mogao da dobijem pouzdanu pomoć i potporu ako bih obavljao kakvu visoku službu u državi. Na osnovu ovih motiva okrenuo sam se politici.«
. . .
Poslednjih pet godina života proveo je u povučenosti i u tišini svoga doma, mučeći se u neobičnom siromaštvu, a tešeći se stvaralačkim radom u filozofiji. U tih pet godina napisao je svoje najveće latinsko delo, De augmentis scientiarum, publikovao je prošireno izdanje Ogleda, jedan fragmenat s natpisom Sylva sylvarum, i Istoriju Henrija VII. On se kajao što se ranije nije odrekao politike i celo svoje vreme posvetio književnosti i nauci. Sve do njegovog poslednjeg trenutka zanimali su ga radovi, i on je umro, tako reći, na bojištu. U svom ogledu O smrti izrekao je želju »da umre usred revnosnog teženja, kao neko iz čijih rana teče topla krv, ali koji u tom času povredu jedva oseća«. Kao Cezaru, ta želja se i njemu ispunila.
. . .
Moralna filozofija u Ogledima miriše pre na Makijavelija nego li na hrišćanstvo, pred kojim se Bekon veoma mnogo lukavo klanja. »Mi smo obavezni Makijaveliju i sličnim piscima što otvoreno i bez maske kazuju što ljudi istinski rade, a ne ono što bi trebalo da rade; jer je nemogućno vezati mudrost zmije sa nevinošću goluba bez prethodnog poznavanja zla, jer bez ovoga znanja vrlina je bez zaštite izložena zlu.« Italijani imaju jednu negracioznu poslovicu: Tanto buon che val niente — toliko dobar da nije nizašto podesan. Bekon svoje učenje prilagođuje svome delanju, i preporučuje pametnu mešavinu licemerstva i poštenja, kao što je primešavanje koje čišćem ali mekšem metalu daje mogućnost dužega života. On traži izrađenu i mnogostranu karijeru koja će čoveka upoznati s onim stvarima što duh mogu da prošire, prodube, ojačaju i izoštre kao Gete, i on kudi znanje koje ne vodi delanju: »Trebalo bi da ljudi misle na to da na pozornici ljudskoga života samo bogovi i anđeli smeju biti gledaoci.«
. . .
Kao Aristotel, on daje uputstva za otklanjanje revolucija: »Najpouzdaniji način da otklonimo bunu jeste oduzimanje razloga za bunu; jer ako je zapaljivo gradivo pripremljeno, teško je reći odakle bi mogla doći iskra da ga zapali... Nije istina da suviše strogo ugušivanje (t. j. ispitivanje) glasova donosi oslobođenje od nemira; često ih najbolje zaustavlja neobaziranje na njih, a težnja da se oni uguše lako pravi od njih čudo koje dugo živi... Bune imaju dva izvora: veliko siromaštvo i veliko nezadovoljstvo... Uzroci i motivi bune jesu religiozne reforme, porezi, izmena zakona i običaja, povreda privilegija, opšti pritisak, davanje prvenstva nedostojnim tši stranim licima, glad, otpuštanje vojnika, stranke koje su naterane u očajanje, i sve što ljude vređa i time ih vezuje jedne s drugima da se zajednički žale«. Glavno pravilo za svakoga vođa jeste razdvajanje neprijatelja a sabiranje prijatelja.
. . .
»Bekonov najveći rad (kaže njegov najoštriji kritičar) jeste prva knjiga dela Novi organon. Još niko nikad nije više života uneo u logiku, praveći od indukcije epsku pustolovinu i osvojenje. Filozofija je tako dugo vremena bila neplodna stoga što joj je bila potrebna nova metoda da bude oplođena. Glavna mana grčkih filozofa bila je u tome što su suviše vremena trošili na teorije, a premalo na zapažanje. A mišljenje treba da bude pomoćno sredstvo zapažanja, a ne njegova naknada. Prvi aforizam u Novom organonu baca rukavicu metafizici: »Čovek kao sluga i tumač prirode može samo onoliko da izvrši i da razume koliko mu dopuštaju njegova zapažanja prirodnoga poretka; niti on više zna, niti može više da čini«. Idol, u Bekonovu smislu (u čemu se možda ogleda protestantsko odbacivanje poštovanja slika) jeste slika koja se uzima za stvarnost, misao koja se uzima za stvar. Zablude pripadaju ovom poglavlju, i prvi zadatak logike jeste otkrivanje i uklanjanje izvora tih zabluda. Bekon prelazi dalje na opravdano znamenitu analizu lažnih zaključaka: »niko nije (kaže Kondijak) uzroke ljudskih zabluda bolje poznavao nego Bekon.«
http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%A4%D1%80%D0%B0%D.....0%BE%D0%BD
Obično se navodi da je je Bekon bez ostatka usvojio epikurovsku etiku, a sa time se takođe povezuje i okolnost da je zbog primanja mita na položaju lorda kancelara bio osuđen na globu od 40.000 ondašnjih funti, i na zatvor u Taueru, uz doživotno proterivanje sa dvora i gubitak prava na službu. Istina je da je u Taueru proboravio samo četiri dana, ali je povlaćenje iz javnog života bilo trajno, što je Bekon iskoristio za pisanje svojih najznačajnijih dela.
Sa Bekonovim delom Ogledi možete se ukratko upoznati ovde:
http://sr.wikisource.org/sr-el/%D0%9E%D0%B3%D0%BB%D0%B5%D0%B4%D0%B8
a sa delom Novi Organon ovde:
http://sr.wikibooks.org/sr-el/%D0%9D%D0%BE%D0%B2%D.....0%BE%D0%BD
Kritika njegovog dela data je na ovom mestu:
http://sr.wikibooks.org/sr-el/%D0%9A%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0
Bekon je svakako zaslužan za razvoj naučnog metoda ispitivanja i saznavanja.
Citat:The modern scientific method crystallized no later than in the 17th and 18th centuries. In his work Novum Organum (1620) — a reference to Aristotle's Organon — Francis Bacon outlined a new system of logic to improve upon the old philosophical process of syllogism. Then, in 1637, René Descartes established the framework for a scientific method's guiding principles in his treatise, Discourse on Method. The writings of Alhazen, Bacon and Descartes are considered critical in the historical development of the modern scientific method, as are those of John Stuart Mill.
http://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_method
Citat:The Baconian method is the investigative method developed by Sir Francis Bacon. It is an early forerunner of the scientific method. The method was put forward in Bacon's book Novum Organum, or 'New Instrument', and was supposed to replace the methods put forward in Aristotle's Organon.
. . .
The Baconian method consists of procedures for isolating the form nature, or cause, of a phenomenon, including the method of agreement, method of difference, and method of concomitant variation.
Bacon suggests that you draw up a list of all things in which the phenomenon you are trying to explain occurs, as well as a list of things in which it does not occur. Then you rank your lists according to the degree in which the phenomenon occurs in each one. Then you should be able to deduce what factors match the occurrence of the phenomenon in one list and don't occur in the other list, and also what factors change in accordance with the way the data had been ranked. From this Bacon concludes you should be able to deduce by elimination and inductive reasoning what is the cause underlying the phenomenon.
Thus, if an army is successful when commanded by Essex, and not successful when not commanded by Essex: and when it is more or less successful according to the degree of involvement of Essex as its commander, then it is scientifically reasonable to say that being commanded by Essex is causally related to the army's success.
http://en.wikipedia.org/wiki/Baconian_method
Bekon je bio mislilac koji je naglašavao značaj indukcije u odnosu na dedukciju, pri čemu se trudio da usavrši tada već prihvaćeni metod indukcije "pomoću prostog nabrajanja". Posmatranjem se dobijaju podaci, koji se potom sređuju na adekvatan način. Kada je hteo da otkrije i naučno potvrdi prirodu toplote, ustvrdio je da je potrebno da se naprave spiskovi toplih tela, spiskovi hladnih tela i spiskovi tela sa različitim stepenima toplote. Iz tih spiskova bi se utvrdile karakteristike uvek prisutne kod toplih tela, a kojih nema u hladnim telima. Uz ovo, utvrdile bi se i karakteristike koje su prisutne u različitom stepenu kod tela koja imaju različite stepene toplote. Ovo je način dolaženja do opštih zakona, čijim bi se "umnožavanjem" (utvrđivanjem u sve većem i većem broju) dolazilo do zakona drugog stepena opštosti, i tako dalje. Silogistički zaključci su za Bekona apsolutno pogrešni, a ni matematika kod njega nije uživala preterano poštovanje, s obzirom da nije "dovoljno eksperimentalna". Nauka se po njemu mora zasnivati na sređenim podacima, koji su prethodno dobijenio posmatranjem.
U knjizi "Istorija zapadne filosofije" Bertrand Rasel opravdano navodi sledeće:
Nedostatak Bekonove induktivne metode je što ne stavlja dovoljan naglasak na hipotezu. On se nadao da će i samo tačno svrstavanje činjenica dovesti do toga da prava hipoteza postane očigledna, ali ovo je retko slučaj. Po pravilu, postavljanje hipoteze najteži je deo naučnog rada, i deo za koji je neophodna velika sposobnost. Dosad još nije pronađena nijedna metoda koja bi omogućila da se hipoteza smisli po nekom pravilu. Obično su neke hipoteze potrebne kao priprema za sakupljanje činjenica, pošto odabiranje činjenica zahteva izvestan postupak kojim se određuje njihova relevantnost. Bez nečeg takovg, sama raznovrsnost činjenica deluje zbunjujuće.
Najčešće citirana Bekonova misao je: ZNANJE JE MOĆ. Bliže objašnjenje nastanka i "skraćenja":
Citat:The famous phrase scientia potentia est is a Latin maxim "For also knowledge itself is power" stated originally by Francis Bacon in Meditationes Sacrae (1597), which in modern times is often paraphrased as "knowledge is power." The phrase implies that with knowledge or education one's potential or abilities in life will certainly increase. Having and sharing knowledge is widely recognised as the basis for improving one's reputation and influence, thus power. This phrase may also be used as a justification for a reluctance to share information when a person believes that withholding knowledge can deliver to that person some form of advantage. It is possible that Bacon was paraphrasing Proverbs 24:5: "A wise man has great power, and a man of knowledge increases strength." Another possible meaning for this phrase can be found in philosophical idealism - if the world exists solely as the content of consciousness, then knowledge itself can be used to directly manipulate the content of reality.
http://en.wikipedia.org/wiki/Knowledge_is_power
E sad, verovatnije je da je maksima scientia potentia est bila poznata i pre Bekona, a da ju je on "ukalupio" dajući joj značenje koje je hteo.
A da je Bekon bio odan naučnim metodima koji doprinose sticanju pravog znanja na osnovu posmatranja, svedoči i njegov prilično bizaran kraj. Prilikom obavljanja eksperimenta sa rashlađivanjem, pojeo je pile napunjeno snegom, i umro od nazeba. Moguće je da ne bi tako stradao, da je poznavao naučne radove svog ličnog lekara Harveja (poznat i po radovima o cirkulaciji krvi), ili Andreasa Vesalijusa (pionir moderne anatomije).
Bilo kako bilo, Frensisu Bekonu pripada značajno mesto u istoriji filosofije.
Dopuna: 10 Apr 2010 21:51
█ █ █ █ █
Evo nekih delova "Novog Organona", u originalu i u srpskom prevodu:
Human knowledge and human power meet in one; for where the cause is not known the effect cannot be produced. Nature to be commanded must be obeyed; and that which in contemplation is as the cause is in operation as the rule.
Ljudsko znanje i moć poklapaju se u tome, što nepoznavanje uzroka onemogućuje uspeh. Priroda se naime pobeđuje samo pokoravajući joj se, a šta je kod razmišljanja uzrok, to je kod delovanja pravilo.
_____________________
As the sciences which we now have do not help us in finding out new works, so neither does the logic which we now have help us in finding out new sciences.
Kao što nauke, kakve su sada, nisu ni od kakve koristi za pronalaženje dela, tako je logika kakva je sada, nekorisna za pronalaženje nauke.
_____________________
The syllogism is not applied to the first principles of sciences, and is applied in vain to intermediate axioms, being no match for the subtlety of nature. It commands assent therefore to the proposition, but does not take hold of the thing. The syllogism consists of propositions, propositions consist of words, words are symbols of notions. Therefore if the notions themselves (which is the root of the matter) are confused and overhastily abstracted from the facts, there can be no firmness in the superstructure. Our only hope therefore lies in a true induction.
Silogizam se ne upotrebljava za principe nauke, a za srednje sudove upotrebljava se uzalud, jer ni izdaleka nije ravan istančanosti prirode; on dakle, sebi potčinjava odobravanje, a ne stvari. Silogizam se sastoji od sudova, sudovi od reči, a reči su znaci pojmova. Ako su dakle sami pojmovi (ono što je osnova stvari) pobrkani i naprečac izvedeni iz stvari, onda nema nikakve čvrstoće ni u onome, što je na tome sazdano. I tako je jedina nada u pravoj indukciji.
______________________
There are and can be only two ways of searching into and discovering truth. The one flies from the senses and particulars to the most general axioms, and from these principles, the truth of which it takes for settled and immovable, proceeds to judgment and to the discovery of middle axioms. And this way is now in fashion. The other derives axioms from the senses and particulars, rising by a gradual and unbroken ascent, so that it arrives at the most general axioms last of all. This is the true way, but as yet untried.
Dva puta jesu i mogu da budu za istraživanja i pronalaženja istine. Prvi leti od oseta i pojedinačnosti prema najopštijim sudovima, pa na osnovu tih principa i njihove nepokolebljive istinitosti sudi i pronalazi srednje sudove; taj je put sada uobičajen. Drugi izvlači sudove iz oseta i pojedinačnosti, uzdižući se neprekidno i postepeno, tako da naposletku dolazi do najopštijih sudova. To je pravi, ali još neoprobani put.
Ono što Frensis Bekon podrazumeva pod "idolima", jesu loše navike ljudskog uma zbog kojih ljudi najčešće dolaze u zabludu. On razlikuje 'idole plemena', 'idole pećine', 'idole trga' i 'idole pozorišta'.
1.
The Idols of the Tribe have their foundation in human nature itself, and in the tribe or race of men. For it is a false assertion that the sense of man is the measure of things. On the contrary, all perceptions as well of the sense as of the mind are according to the measure of the individual and not according to the measure of the universe. And the human understanding is like a false mirror, which, receiving rays irregularly, distorts and discolors the nature of things by mingling its own nature with it.
Idoli plemena imaju svoj temelj u samoj ljudskoj prirodi i u samome plemenu ili rodu ljudskome. Pogrešno se, naime, tvrdi, da je čovečje čulo merilo stvari; nego, naprotiv, sve percepcije kako čula, tako i uma zbivaju se primereno čoveku, a ne univerzumu. Ljudski je razum poput neravnog ogledala za zrake stvari, koje svoju prirodu meša s prirodom stvari, pa ih iskrivljuje i prlja.
2.
The Idols of the Cave are the idols of the individual man. For everyone (besides the errors common to human nature in general) has a cave or den of his own, which refracts and discolors the light of nature, owing either to his own proper and peculiar nature; or to his education and conversation with others; or to the reading of books, and the authority of those whom he esteems and admires; or to the differences of impressions, accordingly as they take place in a mind preoccupied and predisposed or in a mind indifferent and settled; or the like. So that the spirit of man (according as it is meted out to different individuals) is in fact a thing variable and full of perturbation, and governed as it were by chance. Whence it was well observed by Heraclitus that men look for sciences in their own lesser worlds, and not in the greater or common world.
Idoli pećine su idoli pojedinog čoveka. Svako naime, pored zabluda ljudske prirode uopšte, ima posebnu pećinu ili rupu koja lomi i kvari svetlo prirode, bilo zbog svačije posebne i pojedinačne naravi, ili zbog vaspitanja i opštenja sa drugima, bilo zbog čitanja knjiga ili autoriteta onih koje neko ceni ili im se divi, ili zbog različitosti utisaka koji se javljaju u pristrasnoj duši s predrasudama ili u mirnoj i ravnodušnoj duši ili tome slično, tako da je zaista ljudski duh, kako je on disponiran kod pojedinih ljudi, nešto različito, potpuno smućeno i, tako reći, slučajno. Stoga dobro veli Heraklit: Ljudi traže znanje u manjim svetovima, a ne u višem ili zajedničkom.
3.
There are also Idols formed by the intercourse and association of men with each other, which I call Idols of the Market Place, on account of the commerce and consort of men there. For it is by discourse that men associate, and words are imposed according to the apprehension of the vulgar. And therefore the ill and unfit choice of words wonderfully obstructs the understanding. Nor do the definitions or explanations wherewith in some things learned men are wont to guard and defend themselves, by any means set the matter right. But words plainly force and overrule the understanding, and throw all into confusion, and lead men away into numberless empty controversies and idle fancies.
Ima takođe idola, kao što su oni iz međusobnog saobraćanja i zajednice ljudskog roda, koje zbog trgovine i udruživanja ljudi nazivam idolima trga. Ljudi se naime druže uz pomoć govora ali se reči određuju prema narodnom shvatanju. I tako to loše i nezgodno određivanje reči na čudan način stešnjava razum. Ni definicije i tumačenja, kojima učeni ljudi katkad imaju običaj da se štite i brane od toga, nikako ne ispravljaju stvar. Naprotiv, reči očigledno vrše nasilje nad razumom i sve brkaju, pa dovode ljude do praznih i bezbrojnih protivrečnosti i izmišljotina.
4.
Lastly, there are Idols which have immigrated into men's minds from the various dogmas of philosophies, and also from wrong laws of demonstration. These I call Idols of the Theater, because in my judgment all the received systems are but so many stage plays, representing worlds of their own creation after an unreal and scenic fashion.
Ima konačno idola, koji su ušli u ljudske duše iz različitih filozofskih dogmi, a takođe i iz naopakih zakona dokazivanja. Njih nazivam idolima pozorišta, jer držim da su svi priznati sistemi filozofije samo pozorišni komadi, koji na nerealan i scenski način predstavljaju slobodno izmišljene svetove.
Dakle, zbog same ljudske prirode nastaju "idoli plemena", a razumska obrada čulnih senzacija uverava čoveka da je njegova predstava stvari (proistekla iz njegove, čovekove prirode) istovetna samoj prirodi stvari. Zato kod čoveka i nastupa očekivanje da u prirodi i prirodnim pojavama postoji više reda i "zakonitosti", nego što ih stvarno ima.
"Idoli pećine" su predrasude svakog čoveka pojedinačno. Sve ono što ga odlikuje kao posebnu jedinku (tip, karakter, narav, obrazovanje) ujedno predstavlja poteškoću za pravu spoznaju prirode.
"Idoli trga" su reči koje postepeno uvode neosetnu tiraniju nad ljudima, koji žive u pogrešnom uverenju da im reči ne samo olakšavaju život, nego i da ih približavaju smislu i prirodi. Zakasneli pokušaji da se spasi što se spasiti može, putem jasnih definicija, unose još veću zbrku. Velike muke nastaju pri pokušaju da se ukloni taj "mulj pogrešno određenih reči".
"Idoli pozorišta" potiču iz primljenih sistema mišljenja, koji su većinom nastali zamišljanjem vlastitih svetova, i naknadnom projekcijom te "zamišljotine" na prirodu i celi kosmos. Pogrešnu projekciju svakako prati i pogrešno dokazivanje, a "šteta po razum" nastupa usvajanjem takvih sistema.
Fino mestašce za čitanje Bekonovih dela u originalu:
|
