offline
- sevastokrator
- Novi MyCity građanin
- Pridružio: 21 Okt 2005
- Poruke: 15
|
Iz istorije Srpske crkve
Od autokefalije do Patrijaršije
1. Deo
loza_nemanjicaDoseljavanjem na Balkansko poluostrvo, Srbi su došli na prostor koji je već bio temeljno hristijanizovan. O njihovom pokrštavanju saznanja crpimo iz spisa Konstantina VII Porfirogenita, koji navodi da je proces započeo odmah nakon naseljavanja, za vladavine vizantijskog cara Iraklija (610-641), koji je kao misionare pozvao sveštenike iz Rima. Takođe, od istog autora nam je ostalo svedočanstvo da je ostatak nehristijanizovanog stanovništva pokršten za vladavine cara Vasilija I Makedonca (867-886), što navodi na zaključak da se proces završio u drugoj polovini IX veka, kada se među članovima vladarskog roda pojavljuju prva hrišćanska imena. Na osnovu ova dva podatka, vidi se da Srbi nisu odjednom primili novu veru, već je to bio dugotrajan proces, u kome su najznačajniju ulogu imali primorski gradovi, koji je tekao sa izvesnim prekidima, i vraćanjem na stare kultove. Mogućnost temeljnijeg prihvatanja nove religije pojavila se tek nakon prelaska iz plemenske zajednice na nivo organizovane države. Na konačno primanje hrišćanstva u srpskoj etničkoj skupini, kao i drugih slovenskih grupa na ovim prostorima, nadovezuje se misija Konstantina i Metodija, a posebno Metodijevih učenika, odnosno prevođenje bogoslužbenih spisa na slovenski jezik. O samoj crkvenoj organizaciji među Srbima iz ovog perioda nema podataka. Prostor koji su naseljavali Srbi bio je na razmeđi grčkog i latinskog kulturnog i crkveno-administrativnog uticaja. Crkvena sedišta koja su imala uticaj na proces hristijanizacije bili su: Split, Drač, Sirmijum, a kasnije Dubrovnik i Bar. Nakon sloma Samuilove države, vizantijski car Vasilije II reorganizovao je crkvu uspostavljajući autokefalnu Ohridsku arhiepiskopiju (1018. godine), u kojoj je jedan broj episkopija obuhvatao i srpsko stanovništvo. Među eparhijama je drugom poveljom cara Vasilija pridodata i raška episkopija (1020. godine), koja postaje duhovni centar Srba, do pojave i delatnosti Save Nemanjića. Hristijanizacija nije iz temelja preobratila narodna verovanja, te stoga religijski život nije bio razvijen. Sve će se to iz korena početi menjati tek nakon organizovanja samostalne srpske crkve.
Autokefalnost srpske crkve
Od velikog, konačnog raskola hrišćanske crkve 1054. godine, granica između pravoslavne i rimokatoličke sfere prelazila je preko srpskog etničkog prostora. Sam osnivač nove dinastije, koji je svoju vladavinu započeo jedan vek nakon ovog događaja, najpre je kršten po latinskom, a drugi put po pravoslavnom obredu. Politika velikog župana Stefana Nemanje bile je okrenuta prema istoku, odnosno Vizantiji, i u kulturnom i verskom pogledu, što potvrđuje i njegova ktitorska delatnost i borba protiv jeresi. Njegov sin i naslednik na prestolu, veliki župan Stefan Nemanjić se od prvih godina svoje vladavine, iako zet vizantijske vladarske porodice, politički okreće zapadu, tražeći kraljevsku krunu kao međunarodni legitimitet svoje samostalnosti, koju i dobija mnogo kasnije, 1217. godine. Srbija postaje kraljevina, krunom iz Rima, ali ono što je nedostajalo, u srednjevekovnom načinu vrednovanja i razmišljanja, posebno pravoslavnog, potpunoj samostalnosti jeste autokefalna crkva, kao drugo krilo nezavisnosti jedne srednjevekovne države.
Treći, i najmlađi sin, velikog župana Stefana Nemanje, 1191. godine zamonašio se u ruskom manastiru svetog Pantelejmona na Svetoj Gori, dobivši ime Sava. Sedam godina je kao monah proveo u grčkom manastiru Vatopedu, u kome je i dočekao oca, sada već kao monaha Simeona. Stekavši ugled na Svetoj Gori, pojačan dolaskom njegovog oca, bivšeg vladara kao monaha, uz bogate darove svetogorskim manastirima, Sava Nemanjić počinje rad na ideji o okupljanju srpske monaške zajednice i osnivanju srpskog manastira na Atosu. Simeon i Sava, od vizantijskog cara Aleksija III Komnina uspevaju da izdejstvuju, u junu 1198. godine, da se manastir Hilandar stavlja pod upravu Simeona i Save, kao potpuno samoupravni, nezavisni manastir sa svim pravima i povlasticama kao i ostali negrčki manastiri na Svetoj Gori, što je car potvrdio hrisovuljom iz jula meseca iste godine. Materijalno potpomognut od tadašnjeg srpskog vladara, velikog župana Stefana Nemanjića, u pravcu srpskog crkvenog pitanja, prvi srpski manastir na Svetoj Gori predstavljao je ugaoni kamen budućoj autokefalnosti srpske crkve. Nakon osnivanja Hilandara, i očeve smrti (1199), Sava ostaje na Svetoj Gori, do poziva braće da sa očevim moštima dođe u Srbiju radi njihovog izmirenja. Od 1206. godine, Sava je postao iguman Studenice, i sa zvanjem arimandrita, po položaju je bio najviše negrčko crkveno lice u Srbiji, što potiskuje Ras kao srpski duhovni centar.
U državi Stefana Nemanjića, srpski narod nije bio obuhvaćen jedinstvenom crkvenom organizacijom. Delom je potpadao pod Ohridsku, a delom latinskih arhiepiskopija u Primorju. U jeku pregovora za dobijanje kraljevske krune iz Rima, 1217. godine, Sava odlazi na Svetu Goru da bi obavio sve pripreme za rešavanje crkvenog pitanja. Nakon pada Carigrada 1204. godine, vizantijski car je, kao i vaseljenski patrijarh, stolovao u Nikeji. Savinoj misiji išli su na ruku loši odnosi između Nikejskog cara i Epirske države Anđela, obrazovane 1205. godine, koja je takođe pretendovala na obnavljanje vizantijskog carstva, kao i loših odnosa između carigradskog patrijarha i ohridskog arhiepiskopa. On odlazi u Nikeju, 1219. godine, i od cara Teodora I Laskarisa i patrijarha Manojla dobija dokument o autokefalnosti srpske crkve, a za prvog srpskog arhiepiskopa hirotonisan je Sava Nemanjić na Cveti ili 15. avgusta na praznik Uspenja Presvete Bogorodice. Autokefalnost je podrazumevala da srspki episkopi, ne tražeći saglasnost cara i patrijarha, sami biraju i rukopolažu svog arhiepiskopa. Obaveza je bila da se prilikom bogosluženja, patrijarhovo ime pominje pre svih episkopa (što je i činjeno do 1274. godine i Lionske unije cara obnovljene Vizantije Mihaila VIII Paleologa, i njegovog pokušaja ukidanja srpske crkve dve godine ranije), čime je isticano duhovno prvenstvo, ali nikako administrativno, što u suštini nije ugrožavalo samostalnost srpske crkve.
Delatnost Save Nemanjića na organizaciji crkve
Iz Nikeje je arhiepiskop Sava najpre otišao u Svetu Goru, odakle je poveo monahe za koje je smatrao da su dostojni episkopskoga zvanja, a zatim do Soluna gde je prikupljao bogoslužbene i kanonske knjige, i sve ostalo što mu je bilo potrebno za organizovanje samostalne crkve. U manastiru Žiči, gde je smešteno sedište arhiepiskopije sa sopstvenom dijecezom, Sava je 1220. godine, rukopoložio nove episkope srpske crkve. Pored već postojećih, Raške, Prizrenske i Lipljanske u okviru ohridske arhiepiskopije, osnovane su i nove episkopije koje su pokrivale teritoriju cele srpske države: Humska, Zetska, Hvostanska, Budimljanska, Dabarska, Moravička i Toplička, kojoj je pripojen deo Niške eparhije. Primorske episkopije, Humska i Zetska, predstavljale su branu rimokatoličkom uticaju iz Primorja, a istovremeno je granica između pravoslavnog i rimokatoličkog sveta pomerena na zapad. U ovim oblastima, srpsko pravoslavno stanovništvo bilo je obuhvaćeno sopstvenom crkvenom organizacijom, ali nije došlo do ukidanja latinskih episkopija niti postavnjani pravoslavni na mesto rimokatoličkih episkopa. Grčki episkopi iz starih eparhija, nisu mogli opstati na teritoriji srpske države, jer su predstavljali političku pretnju kao eksponenti epirske države. Na njihova mesta, milom ili silom, postavljene su srpski arhijereji. To je dovelo do reakcije ohridskog arhiepiskopa Dimitrija Homatijana, koji je osporavao autokefalnost srpske crkve ističući jurisdikciju svoje crkve nad teritorijom srpske države, i protestujući protiv proterivanja prizrenskog episkopa. Srpski arhiepiskop nije se osvrtao na ove proteste, a ovo pitanje se nije pretvorilo u crkveni spor, niti raskol, jer su autokefalnost priznale Jerusalimska, Aleksandrijska i Antiohijska patrijaršija, najznačajnije i najuticajnije u pravoslavnom svetu, ispred kojih stoji Vaseljenska, tada u Nikeji, odakle je samostalnost srpske crkve i dobijena. Takođe, vođen svojim političkim razlozima, i vladar epirske države Teodor I Anđeo nije osporavao autokefalnost srpske crkve.
Redakcija Korena
koreni.rs
koreni.rs/iz-istorije-srpske-crkveod-autokefalije-do-patrijarsije/
Iz istorije Srpske crkve
Od autokefalije do Patrijaršije
2. Deo
sveti savaZa razvitak i organizaciju novoosnovane samostalne srpske crkve najznačajnije mesto pripada Savinom Nomokanonu ili Zakonopravilu, koji je po ugledu na vizantijske, sačinjen od kanona sa tumačenjima (vizantijskih kanonista Aristina i Jovana Zonare) i građanskih zakona (prevod zbirke vizantijskog građanskog i javnog prava – Prohiron ili “Zakon gradski”). Pored crkve, ovaj zbornik je bio važan i za uređenje države, čime postaje i vrhovni državni zakon. Sačinjen na Svetoj Gori i Solunu 1220. godine, predstavlja samostalnu kodifikaciju vizantijskog prava, obzirom da ne postoji identičan Nomokanon na grčkom niti na nekom slovenskom jeziku. Prilikom sastavljanja svesno su izbegnute odredbe koje bi ugrožavale mladu autokefalnu crkvu, a prema državi isticana ravnopravnost, odnosno načelo simfonije u njihovim odnosima.
Na planu kanonskih pitanja značajno mesto zauzima “Čin obnavljanja svete istinite vere pravolsavne”, poznatiji kao “Žička beseda Svetog Save o pravoj veri” iz 1221. godine, kojom se potvrđuje pravovernost srpske crkve, temeljena na odlukama vaseljenskih sabora i učenju svetih otaca crkve i kojom se osuđuju jeretička učenja. Za ustrojstvo crkve bilo je potrebno doneti brojna pravna i upravna akta. Savina aktivnost se ogleda i u širenju hrišćanskog učenja među najširim slojem stanovništva, obilazeći sve delove arhiepiskopije, davajući značajnu ulogu parohijskom sveštenstvu, obnavljajući crkve, a posebno mesto zauzimaju episkopski zastupnici – protopope, sa svojom misionarskom ulogom, ali i upravnim i poreskim ovlašćenjima. Značajno se angažovao oko razvoja monaškog života i samih manastira, kao izvorišta duhovnosti u Srbiji toga doba. Još kao monah, sastavio je tipike za karejsku isposnicu, manastire Hilandar i Studenica, koji postaje uzor na koji će se ugledati srpski manastiri. Manastiri postaju kulturna sedišta, u kojima se razvija književni i obrazovni rad, školuje sveštenstvo, a takođe i humanitarni, ne zaboravljajući na gladne, bolesne i uboge. Sava je delovao i na međunarodnom planu, dva puta, iz ličnih potreba ali i da osigura autokefalnost crkve, obilazio je mesta hodočašća u Svetoj zemlji, kao i drevne patrijaršije na istoku. Bogato je darivao manastire, i dobio dozvolu da gradi srpske manastire u Palestini. Pre prvog putovanja 1229. godine, Savino delo je delimično bilo ugroženo na unutrašnjem planu, grkofilskom politikom njegovog sinovca kralja Radoslava, koji se pismeno obraćao starom Savinom protivniku, ohridskom arhiepiskopu Dimitriju Homatijanu, oko nekih bogoslužbenih pitanja. Političke prilike su krajem 1233. godine dovele do promene na prestolu, te je Sava 1234. godine, krunisao svoga drugog sinovca Vladislava za srpskoga kralja, a iste godine odstupio sa trona srpskog arhiepiskopa, na koji je izabran njegov učenik Arsenije. Nakon ovoga, Sava preduzima svoje drugo putovanje u Svetu zemlju, u povratku odlazeći u Trnovo bugarskom caru, gde je i preminuo 14. januara 1236. godine. Zemni ostaci prvog srpskog arhiepiskopa ležali su van srpske zemlje, do akcije sledeće godine koju je preduzeo kralj Vladislav kod svoga tasta, te je mošti Savine preneo u svoju zadužbinu manastir Mileševu.
Od povlačenja prvog arhiepiskopa do prvog patrijarha
Ličnost prvog srpskog arhiepiskopa, ostavila je dubok trag u srspskoj državi i crkvi, na koga su se ugledali njegovi naslednici na arhiepiskopskom tronu. Na temeljima koje je postavio, srpska arhiepiskopija je uzrastala, napredovala i širila svoje granice, kako se širila državna teritorija. Nakon osvajanja kraljeva Milutina i Dragutina, na jugu su postavljeni srpski episkopi u eparhijama koje su pre osvajanja pripadale ohridskoj i carigradskoj crkvi, a na severu i u unutrašnjosti teritorije prvobitne arhiepiskopije osnovane su nove. Pored postojećih, za vladavine kralja Milutina, prema sačuvanim podacima, nove episkopije bile su: Banjska, Končulska, Limska, Mačvanska, Braničevska, Beogradska i Skopska. Arhiepiskop Arsenije (1234-1263) je 1253. godine, nakon stradanja Žiče, sedište crkve premestio u hram Svetih Apostola u Peći. U vreme unutrašnjih političkih trzavica i sukoba, crkva je težila izmirenju zavađenih strana. Jedan od sukoba, početkom XIV veka, među braćom Milutinom i Dragutinom, naterala je kralja Milutina da saveznike traži na zapadu, što ga je dovelo do bliskih odnosa sa papom i nekoliko pokušaja sklapanja unije, koja na kraju ipak nije sprovedena. Svakako da je u tome značajnu ulogu imala i crkva i njen odnos prema pitanju unije. Većina arhiepiskopa su bili hilandarski monasi, a Hilandar, iako van srpskih granica, ostao svetionik srpske duhovnosti. U prvoj polovini XIV veka, svojom sposobnošću, upravljanjem i vođenjem crkve, naročito se ističu arhiepiskopi Nikodim (1317-1324) i Danilo II (1324- 1337), značajan i po svome književnom radu. Srpski vladari su materijalno pomagali crkvu, zidali manastire, i potpomagali učvršćivanju kulta Nemanje i Save, i svetorodne loze. Manastirskim i crkvenim vlastelinstvima država je davala imunitetna prava (ekonomska i sudska). Zahvaljujući privrednom razvitku, naročito je značajna ktitorska delatnost kralja Milutina kome se pripisuje izgradnja oko 40 hramova.
Patrijaršija
Ekspanzija srpske države ka jugu i osvajanje prostranih vizantijskih teritorija za vladavine kralja Dušana, bili su povod da se srpski vladar, najverovatnije na Božić 1345. godine u Seru, proglasi za cara. Da bi se izvršilo krunisanje i miropomazanje, neophodan uslov je bio da to učini patrijarh, kojeg srpska država i crkva nisu imale, a nije mogao ni računati da bi mu carsku krunu na glavu stavio vaseljenski patrijarh. Kralj Dušan je odlučio da srpsku arhiepiskopiju uzdigne na nivo patrijaršije, a arhiepiskopa Joanikija proglasi za patrijarha, što je i učinjeno možda u januaru, ali svakako najkasnije početkom aprila 1346. godine. U ovom činu, kao i samom krunisanju Dušana za cara na Vaskrs 16. aprila iste godine, učestvovali su bugarski patrijarh Simeon, ohridski arhiepiskop Nikola, predstavnici Svete Gore, koja je ulazila u sastav Dušanove države. Dušanovim zakonodavstvom obuhvaćena je i crkva, zarad očuvanja čistote vere, društvene moći davanjem širokih imunitetnih prava, ali se odredbe Zakonopravila ne ponavljaju u Dušanovom zakoniku, tako da Nomokanon ostaje osnovni zbornik kanonskog prava.
Mitropolije i episkopije carigradske patrijaršije, koje su nakon osvajanja ušle u okvire srpske države, pripojene su srpskoj patrijaršiji, a neke stare srpske episkopije uzdizane na nivo mitropolija. Grčki episkopi, koji su do osvajanja bili pod vaseljenskom patrijaršijom, bili si proterani i zamenjeni srpskim, osim onih koji su pristali da zadrže eparhije pod srpskom jurisdikcijom. U okvirima Carstva, našla se i Ohridska arhiepiskopija, koja je sačuvala status i ostala teritorijalno neokrnjena. Dosta zakasnela odluka je bila carigradske patrijaršije, iza kojih su zapravo stajali politički ciljevi. Patrijarh Kalist je 1350. godine, ekskomunicirao srpskoga cara, patrijarha i sveštenstvo srpske crkve. Zbog opasnosti od Turaka, car Dušan je pokušao da sklopi saradnju sa papstvom, koje nije uspelo da iskoristi raskol i sklopi uniju, kojoj se suprotstavljao patrijarh Joanikije, kada je papsko poslanstvo došlo u Srbiju 1355. godine. Izopštenje i raskol između dveju crkava, postao je naročito bolan nakon Dušanove smrti. Do zalečenja raskola dolazi četiri godine nakon smrti cara Uroša, poslednjeg Nemanjića na srpskom prestolu. Posredovanjem kneza Lazara, koji je u Carigrad poslao delegaciju na čelu sa svetogorskim monahom Isajiom, 1375. godine, srpskoj crkvi je priznat rang patrijaršije koji je od tada poštovan na celom hrišćanskom istoku.
Redakcija Korena
koreni.rs
koreni.rs/iz-istorije-srpske-crkveod-autokefalije-do-patrijarsije-2/
|
