offline
- Pridružio: 16 Sep 2003
- Poruke: 160
|
Najstarije rudarstvo bakra u Istočnoj Srbiji vezuje se za ranoeneolitski rudokop u Rudnoj Glavi oko 4.500 godina p.n.e. Rudokop se nalazi na dnevnom kopu modernog rudnika magnetita, ugašenog 60-tih godina XX veka.
Rudna Glava - Rudnik dnevni kop, pristupna platforma sa nalazima insitu
Eksploatacija malahita i azurita u ranoeneolitskom rudokopu vršena je po sistemu vertikalnih i ukošenih okana koja su zapravo ispražnjena ležišta rudnih žila, čiji prirodni oblik i pravac pružanja stari rudari nisu menjali. Okna su imala i pristupne platforme, površine na kojima su obavljane sve pripremne radnje.
Vertikalno okno - Rudnik dnevni kop, vertikalni presek okna
Rudna Glava - Rudnik
dnevni kop, platforma i vertikalni iskopi okna
Početkom III milenijuma Zlotska pećina postaje značajan rudarsko prerađivački centar gde su se izrađivale bakarne alatke i verovatno eksportovale u druge oblasti.
Rudarska delatnost se u ovim oblastima nastavlja i u bronzanom dobu, o čemu svedoče nalazi sa lokaliteta "Trnjane" (1.300-1.100 g. pre n.e).
U starijem gvozdenom dobu (VII-VI v. pre n.e) Zlotska pećina ponovo postaje centar rudarsko-metalurške delatnosti sa brojnim metalnim izrađevinama, ali i nalazima masivnih gvozdenih sekira za vađenje rude.
Trnjane, kasno bronzano doba, nekropola (sahranjivanje u obliku Sunčevog diska)
Brodica - Kraku lu Jordan, IV vek, termičke keramičke cevi i lep iz topioničarske peći
Početkom prvog veka nove ere teritorija današnje Srbije uključena je u rimsku državu. Na ovim prostorima stvorena je provincija Mezija,koja je važila za tipičnu provinciju rudarstva. Na severoistoku Gornje Mezije u prvom i drugom veku n.e. kopalo se pretežno zlato i ispirao zlatonosni pesak. Rudnici u dolinama Peka i Timoka davali su srebronosno olovo, zlato, bakar i gvožđe. Kasnije se uz eksploataciju zlata eksploatišu i ostali metali. U trećem veku nove ere počinje prava eksploatacija ruda u ovim krajevima. Rimljani u to vreme napuštaju Dakiju naseljavajući rimsko stanovništvo u Gornjoj Meziji, tako da su već iskusni rudari i metalurzi dovedeni u ove krajeve. Rudarsko-metalurška aktivnost dostiže svoj vrhunac u Istočnoj Srbiji u IV veku. To potvrđuje rimska rudarska galerija u Rudnoj Glavi, koja je bila eksploatisana tokom celog IV veka.
U oblasti gornjeg toka Peka preovlađuju kasnoantički rudnici i topioničarski pogoni. Najznačajniji metalurški punkt za preradu rude je Kraku lu Jordan na ušću Brodice u Pek. Objekat je podignut na jednom brežuljku krajem III veka, utvrđen, a raspored unutrašnjih prostorija je podređen osnovnoj nameni - preradi rude. Nalazi ukazuju na to da su ovde prerađivane bakarna i gvozdena ruda, da je dobivena i vrsta mesinga, a ima nalaza i kvarcno limonitne rude od koje se dobija zlato. Objekat je krajem IV veka izgoreo u požaru.
Ostaci kasno antičke metalurške delatnosti otkriveni su i kod Železnika (na putu prema Kučevu) i na Bukovoj glavi (u blizini Rudne Glave). U oba slučaja radi se o topljenju gvozdene rude.
Rudnici su organizovano prestali da deluju u drugoj polovini IV veka, a definitivno početkom V veka. Međutim, ova delatnost nije u potpunosti zamrla, radila je za lokalne ili regionalne potrebe. Obnovljena tokom VI veka, u srednjem veku dostiže svoj vrhunac.
Dolaskom Slovena u ove krajeve Istočne Srbije, rudarstvo koje je u doba Rimljana imalo presudan ekonomski i privredni značaj ustupa mesto stočarstvu. U srpskoj srednjevekovnoj državi, u vreme vladavine Stefana Uroša I (1243-1276) dolazi do oživljavanja rudarstva sto je povezano sa nemačkim rudarima Sasima. Nastavlja se eksploatacija rimskih okana ali se otvaraju i nova. Na dubrovačkom tržištu metala se 1253. godine pojavljuje nekovano zlato i srebro iz ovih krajeva. U XIV veku rudarska središta su Majdanpek, Kučajna i Železnik, a eksploatisano je gvožđe, olovo, bakar i srebro.
Padom srpske srednjevekovne države pod tursku vlast rudarstvo nije potpuno zamrlo. U periodu od XV do XVIII veka bili su aktivni (ali ne u kontinuitetu) rudnici: Trebuč (u ataru sela Luke), Kučajna (koji se prvi put pominje 1560. godine gde je postojala i kovnica novca) i Majdanpek koji je spadao u manje značajne rudnike.
Austrijskom okupacijom u periodu od 1718 - 1738. godine rudarstvo je ponovo oživelo da bi padom ovih krajeva pod tursku vlast ponovo zamrlo.
Oslobađanjem Srbije od Turaka, naročito posle 1833. godine dolazi do većeg interesovanja za eksploataciju rudnog bogatstva. Na poziv kneza Miloša, u Srbiju dolazi rudarski stručnjak saski baron Herder, koji je kroz Bor prošao u novembru 1835. godine i konstatovao da se u ovom kraju nastavlja majdanpečki bakarni i gvozdeni pojas. Za vreme vladavine kneza Aleksandra Karađorđevića (1842 - 1858-) i ustavobraniteljske vlade otvoreni su rudnici u Majdanpeku i Kučajni u kojima se dobijao bakar, gvožđe, cink, olovo, srebro i zlato. Usled nerazvijenosti mlade srpske države, 1860. godine Majdanpek je ustupljen pod zakup francusko-belgijskom društvu, a Kučajna 1862. Feliksu Hofmanu.
Srednjevekovni novac
Za razvoj rudarstva krajem XIX i početkom XX veka velike zasluge pripadaju Đorđu Vajfertu, koji je u selu Glogovcu formirao Centar za istraživanje rudnih pojava u Srbiji, za to vreme odlično opremljen. Godine 1897. počeli su istražni radovi na području Bor sela, kojima je rukovodio rudarski inženjer Franjo Šistek, a 1902. godine, na mestu Čoka Dulkan, u samom selu Boru, nađena je bakarna ruda.
Krajem maja 1904. osnovana je rudarska kompanija "Francusko društvo Borskih rudnika. Koncesija Sveti Đorđe" (La Compagnie française des mines de Bor. Concesion St. George), u kojoj je Đorđe Vajfert na ime ustupljenih koncesija (dobijenih 1903. godine) učestvovao sa 31,8% akcija. Prvi direktor Borskog rudnika bio je Franjo Šistek, direktor Kompanije u Parizu - Albert Loran, a njen predstavnik u Srbiji - Đorđe Vajfert.
Topljenje bogate rude u Boru počelo je krajem 1905. prženjem u furunama, dok su prve vater - žaketne peci izgrađene početkom 1906. Godine 1907. montiran je prvi agregat za proizvodnju električne energije, koja se koristila u topionici i radionici, a kasnije i van rudnika. Iste godine počela je sa radom i cementacija. Za rad rudnika bila je značajna i izgradnja uskotračne pruge Bor - Metovica, kako zbog dolaska radnika na posao, tako i zbog transporta rude.
Vater žaketna peć
(WATER JACET)
Ratne 1912-1918. protekle su sa problemima u radu (nedostatak radne snage, rušenje rudnika, promene vlasnika - korisnika: Bugari, Nemci), da bi Francuzi konsolidovali proizvodnju i 1924. godine, otvaranjem površinskog kopa, krenuli u razvoj. Godine 1929. počela je sa radom Flotacija, a 1938. Elektroliza i Zlatara.
Rad rudnika i topionica degradirao je životnu sredinu, vegetaciju i useve Bora i okoline, sto je dovodilo do buna seljaka 1934, 1935. i 1936. godine. Ekološki problemi prate i rad današnjeg rudnika, sto se odražava i na život stanovništva.
Izgradnja logora u Boru
Uoči Drugog svetskog rata, zbog strateškog značaja borskih metala, Nemci otkupljuju akcije francuskog društva Borskih rudnika i početak rata dočekuju kao vlasnici 81,7% kapitala, pa je sedište kompanije iz Pariza 1942. preseljeno u Strazburg, pod imenom "Bor - Rudnici bakra i topionice AD" (Bor Kupferbergwerke und Hiten Aktiengesellschaft). Organizovanje proizvodnje bilo je preko Obavezne sluzbe rada, organizacije Tot i zapošljavanjem ratnih zarobljenika, smeštenih u preko trideset radnih i jednog kaznenog logora na potezu od Bora do Žagubice, jer su Nemci u svojim planovima imali i izgradnju infrastrukture i povezivanje Bora sa Kostolcem i Dunavom.
Posle rata, zahvaljujući rudarstvu i metalurgiji, ovaj deo Srbije imao je najveći privredni i društveni razvoj: izgradnja Fabrike opreme i delova, otvaranje Rudnika bakra Majdanpek, izgradnja fabrika sumporne kiseline, fabrika za preradu bakra, pruge, puteva, sto je uslovilo multipliciranje gradskog stanovništva i izrastanje Bora u administrativni, naučni i obrazovni centar.
izvor
|
