offline
- Pridružio: 07 Avg 2008
- Poruke: 2528
- Gde živiš: VII kat
|
Istorija umetnosti ponekad koristi termine koje ne razumemo najbolje, koji nisu široko rasprostranjeni ili u kontekstu istorije umetnosti imaju drugačije značenje od uobičajenog. Ovo je pokušaj da se razjasne značenja nekih manje poznatih pojmova.
Likovne umetnosti
Slikarstvo, skulptura i arhitektura su osnovni predmeti proučavanja istorije umetnosti. Ova klasifikacija odgovara nemačkom terminu Bildende Kunst, čiji je doslovni prevod, likovne umetnosti, usvojen i kod nas. (Bild = slika)
Za razliku od nemačkog jezika, u italijanskom se ove umetnosti nazivaju belle arti, lepe umetnosti, isto kao i u francuskom, Beaux-Arts. Engleski jezik pored naziva Fine Arts poznaje i termin Visual Arts.
Svi ovi termini označavaju tri osnovna vida umetničkog stvaranja, koji se od perioda renesanse smatraju srodnim. Dovoljan dokaz za to je naslov čuvene knjige Đorđa Vazarija, firentinskog umetnika iz 16. veka: Životi slavnih italijanskih slikara, skulptora i arhitekata. Ovako shvaćene, likovne umetnosti predstavljaju "viši stepen" umetničkog stvaranja u odnosu na primenjene umetnosti.
Ars liberalis
Sve do 15. veka, stvaralaštvo koje danas smatramo likovnim umetnostima smatrano je zanatima, veštinama (sama reč ars, od koje je izvedena reč za umetnost u mnogim evropskim jezicima, na latinskom pre svega znači - veština, zanat). Tek u 15. veku, sa pojavom humanizma kao filozofskog sistema, javlja se ideja uzdizanja društvenog položaja umetnika. U antičkom periodu, postojala je podela na ona znanja koja imaju čisto upotrebnu vrednost, koja služe za proizvodnju nečega, grubo rečeno, i ona znanja kojih je dostojan jedino slobodan građanin, odnosno ars liberalis:
Trivium
gramatika
retorika
logika
Quadrivium
geometrija
aritmetika
muzika
astronomija
Brojni traktati pisani su u 15. veku u odbranu statusa umetnika kao ravnopravnog člana humanističkog društva, a među njihovim autorima ističe se Leone Batista Alberti. Mesto među slobodnim veštinama bilo je najlakše obezbediti arhitekturi, preko njene povezanosti sa matematikom koja je taj status imala još od antičkog doba. Nešto je komplikovanije bilo dokazati da ravnopravan status imaju i slikarstvo i skulptura. I slikarstvo i skulptura su figuralne umetnosti, te je ovde dovoljno objasniti vezu samo između slikarstva i slobodnih veština (sve što se odnosi na slikarstvo, odnosi se i na skulpturu). Slikarstvo je svoj položaj ravnopravan sa ars liberalis zaslužilo zahvaljujući antičkoj književnoj kritici (antička kritika likovnih dela nije nam poznata). Ovde je važno razumeti autoritet antičkih pisanih dela u 15. veku, ona su veoma važna. U tom smislu su se humanisti pozivali na Aristotelovu "Poetiku" u kojoj je zastupano stanovište o bliskosti slikarstva i poezije, a Horacijeva rečenica iz "Pisma Pisonima" ut pictura poesis ("kako u poeziji tako i u slikarstvu"), postala je gotovo materijalni dokaz o bliskosti slikarstva i poezije, što je obezbedilo ulazak slikarstvu među veštine kojih je dostojan slobodan čovek.
Dekorum
Teorija dekoruma usko je povezana sa antičkom književnom teorijom.
Nadovezujući se na Aristotela, Horacije sistematizuje niz pravila koja pisac mora poštovati prilikom stvaranja dramskog teksta. Među njima najvažniju ulogu ima pravilo dekoruma, koje uopšteno podrazumeva da pisano delo mora biti dosledno u svakom svom aspektu: dikcija, metrika i ton moraju odgovarati kako temi i žanru, tako i socijalnom statusu, starosnom dobu, polu svakog od likova.
Leonardo među prvima daje opširnija uputstva slikarima kako da pokrete i izraze lica svojih likova prilagode njihovom društvenom položaju, starosnoj dobi, polu, karakteru. Teorija dekoruma ovako shvaćena nadovezuje se na principe tipičnog i reprezentativnog, ali se promenom političke i duhovne klime u XVI veku javlja i njen drugi aspekt.
Velika pljačka Rima 1527. godine i uspostavljanje reformacije na severu Evrope utiču na proces delimičnog poništavanja humanističke tradicije u Italiji. Racionalizam renesansnog humanizma bio je jedna od osnova reformacije crkve na severu, i Rim ga odbacuje kako bi se ojačao autoritet katoličke crkve. Konačnom pobedom reformatorske struje u katoličkoj crkvi nakon poslednjih zasedanja Tridentskog sabora 1563. godine, javlja se reakcija crkve ne samo prema humanističkoj teoriji već i prema umetnosti koju je ta teorija inspirisala. Pitanja dogme sa stanovišta crkve nisu bila podložna nikakvim raspravama, i crkva, odnosno teoretičari rasprava o religioznoj umetnosti, preuzimaju zadatak upućivanja slikara i njihovih crkvenih patrona u način na koji su određene teme morale biti predstavljene. Glavna pažnja se uglavnom posvećuje detaljima ali postoje i ideje koje premašuju zanimanje za "tačnost" nekog dela, a koje se odnose na širenje odgovarajućeg verskog osećanja, a sve u vezi sa vekovima starom idejom o funkciji umetnosti kao "biblije za nepismene". Verovatno najpoznatije umetničko delo u kontekstu ovih rasprava o religioznoj umetnosti jeste Mikelanđelov "Strašni sud". Optužbe koje su pod uticajem odluka Tridentskog sabora iznošene na račun ove slike bile su brojne i u njihovoj osnovi se nalazi nezadovoljstvo činjenicom da je Mikelanđelu umetnička virtuoznost u prikazivanju anatomije ljudskog tela bila preča od duhovnog osećanja koje je slika trebalo da proizvede kod posmatrača. Kritike su izrečene i na račun nedoslednosti u poštovanju biblijskog teksta, jer nije dopuštena ni najmanja sloboda u tumačenju istih, kao i na račun neprikladnosti usled tolikog broja nagih figura na svetom mestu kakvo je papina privatna kapela. Karakteristično je to da određeni kritičari zadržavaju pozitivno mišljenje o Mikelanđelovom umetničkom autoritetu izvan konteksta problematičnog sadržaja slike. Teorija dekoruma tako od neophodnog sredstva racionalne misli u vezi sa realističnom predstavom prirode postaje i instrument za jačanje crkvenog autoriteta u oblasti umetnost
Ikonostas
Ikonostas je pregrada koja deli oltarski prostor od naosa crkve. U ranohrišćanskom periodu na ovom mestu se nalazila niska pregrada, visine oko 1 m, od kamena ili metala - kančela. Nakon VIII veka, na zapadu se ova pregrada uglavnom izostavlja, dok na istoku dobija sve složenije forme. U ranijim periodima ova pregrada se naziva templon.
Najjednostavniji i najraniji temploni imali su sledeću konstrukciju. Četiri stubića su nosila vodoravnu gredu - kosmitis. Pri dnu pregrade, između stubića nalazile su se parapetne ploče, mermerne ploče ukrašene najčešće floralnim ili geometrijskim motivima, visine do 1 m. Prostori između stubića, interkolumnije, bili su zatvoreni ukrasnim zavesama - katapetazmama. U početku ikone nisu bile sastavni deo ovakvih pregrada, već su one kačene na stubiće i na arhitrav. Do XIII veka postalo je uobičajeno da se umesto katapetazmi na ikonostasima nalaze ikone, bilo u vidu umetnutih drvenih ploča, bilo u vidu zazidanog dela koji je zatim oslikan. Ove ikone nazivaju se prestone ikone, i nalaze se sa obe strane carskih dveri (prolaza na sredini ikonostasa). Parapetne ploče u ovom periodu su obično prekrivane skupocenom tkaninom - podeom.
Na prestonim ikonama su bile predstavljena poprsja ili cele figure Hrista, Bogorodice sa malim Hristom, svetog Jovana Krstitelja i svetitelja ili praznika kome je hram posvećen. Na carskim dverima je najčešće predstava Blagovesti.
Do XIV veka ikonostas se proširuje, dodaje se nov red ikona sa predstavom deizisnog čina. Deizisni čin predstavljaju lik Hrista u sredini, kome se sa leve i desne strane za spas ljudskog roda mole Bogorodica i Jovan Krstitelj, sa po još šest predstava apostola sa svake strane.
Dalje se ikonostas razvijao u visinu, i iznad deizisnog čina se dodaje red ikona sa predstavama velikih praznika. Na vrhu ikonostasa, konačno se nalazi slikani, ili zmajski krst. Na njemu je predstavljen razapeti Hrist kog oplakuju Bogorodica i apostol Jovan.
U XIV veku se javljaju i drvene konstrukcije ikonostasa, da bi u XVI i XVII veku bile dominantne. Drveni ikonostasi su obično ukrašeni veoma razvijenim duborezom, koji može biti i pozlaćen. Tokom XVII i XVIII veka kod nas se javljaju raskošni barokni ikonostasi, još razvijenijeg programa, sa predstavama Hristovog stradanja, ili nekom drugom tematikom. Unutrašnjost hramova se gotovo uopšte ne oslikava, tako da ikonostasi postaju osnovni nosioci slikanog programa u hramu. Ikonografski sadržaj ovih ikonostasa je kompleksan i odražava uticaje propovedničke literature.
Barok
"O etimologiji reči barok postoji nekoliko teorija; ova reč ima dvojnu istoriju i dva različita izvora, od kojih se jedan odnosi na francusko, a drugi na italijansko tumačenje. Poreklo italijanske reči objasnio je Benedeto Kroče. Prema njemu, termin "barocco" se formirao u srednjevekovnoj filozofiji i označavao je jednu od figura silogističke logike. Reč je postala popularna u XVI veku posredstvom humanista, koji su bili upućeni u shematične sisteme logike, a koristila se, pre svega, u metaforičkom smislu. Označavala je svako iskrivljavanje ideje i zamršen proces mišljenja. Kasnije je ovim pojmom označavan formalni filozofski sistem sofističara, a u XVII i XVIII veku njime se nazivao svaki sistem mišljenja koji nije sadržao elemente istine. U popularnim tumačenjima toga vremena reč je uopšteno označavala zbrku i odsustvo bilo kakvog sistema. Prema drugom, više prihvaćenom, shvatanju, reč potiče iz portugalskog i španskog jezika i označava biser nepravilnog oblika. U XVI veku termin je preuzet u Francuskoj da bi označio "neobično", a u neoklasicizmu kasnog XVIII veka ukus koji je renesansnu jasnoću pretvorio u bizarne i izvitoperene oblike. Krajem tog veka pojam ulazi u široku upotrebu i, više ili manje precizno, tumači se kao suprotnost neoklasicističkim shvatanjima. U to vreme, manje sa italijanskim a više sa francuskim značenjem, on u negativnom smislu počinje da se primenjuje i na umetnost"
M. Timotijević, Srpsko barokno slikarstvo, Novi Sad 1996, 13.
|
